Antalya Yöresi Halk Oyunları

Antalya yöresi halk dansları; Antalya’nın komşu illeri Burdur, Isparta, Muğla ve İçel yörelerinde oynanan halk dansları ile “Teke Folkloru” diye adlandırılan bölgesel bir özelliğe sahiptir. Bölgede müzik alanında olduğu gibi halk oyunlarında da Yörüklerin etkisi ağır basar. Halkevleri döneminde yapılan halk bilimi araştırmalarında, Teke Beyliği’nde sayıları yüzleri aşan halk dansı adı, bir o kadar da müzik melodisi ve türkü adı derlenmiştir. Yörenin danslarını; Mengi, Samah, Teke,Kaşık oyunları ve Zeybek gibi, dansçıların birbirlerine tutunmadan yürüttükleri danslar oluşturmaktadır. Antalya’nın doğusundaki ilçelerde ise Konya kaşık havası, Boğaz havaları, Serenler Zeybeği, Anamur Yolları, Silifke’nin Yoğurdu, Cezayir havaları çalınır. Bu oyunlar tek tek veya toplu olarak da oynanır.

Özellikle Yörüklerin ilkbahar aylarında sahillerden yüksek yaylalara göçü ve sonbahar aylarında tekrar Antalya’nın sahil ovalarına kışlamak üzere dönmeleri, bu bölgenin oyunlarına, komşu yörelerden yenibir akım ve ritim getirdiği gibi, o yörelere de birtakım danslar götürmüş ve o yöre folklorunda söz sahibi olmuştur. Örneğin Teke yöresi, bugün Antalya ili sınırları içinde yer almasına karşın bir teke oyunu ve Teke Zortlatması’nın, Yörüklerin yazladığı (Burdur-Isparta) bölgelerde oynanmakta olması, bunun en güzel örneğidir. Bu nedenle, halk dansları ve türküleri yönünden Antalya bölgesini özellikle Burdur, Isparta ve Muğla illerinden ayrı düşünmek mümkün değildir. Bugün dahi kırsal alanlarda yaşayan halkın önemli bir bölümünü yerleşik Yörükler teşkil ettiğinden, bu bölgenin çoğu oyunlarında Yörüklerin davara ve doğaya olan tutkuları yansımaktadır.

Türkülerinde teke, keçi, koyun, davar sözleri sık sık geçer. Açık hava, yeşil otluk, davar, bu göçebe halk için her şeydir ve bunlar onların bütün yaşantısıdır. Bu durum da yöre oyunlarında teke ve keçilerin kayadan kayaya sıçramaları kayadan kayaya sekmeleri gibi çok hareketli bir dans biçimini yaratmıştır. Bunun örneklerinden Teke Zortlatması denen bir oyun erkek keçinin (teke) çiftleşme zamanı kızışarak dişisine çeşitli şaklabanlık ve gösterişli hareketlerle yaptığı cilveyi anlatır. Bu oyunlar birkaçı istisna olmak üzere, karma oynanır. Bunlardan başlıcaları, Sarı Zeybek, Serenler, Teke Zortlatması (Yayla yolları) Alyazma, Avşar, İğnem Düştü Yerlere ve Kabardıç’tır. Bu oyunlarda da tekenin hareketleri görülür.

Yörede oyunlara eşlik eden türküler şunlardır: Şu Dirmilin Çalgısı, Cemilem, Sarı Zeybek, Haymanalı, Antalya’nın Mor Üzümü, Karinom, Teke Zortlatması, Dirmilcik’ten Gider Yaylanın Yolu, Yayla Yollarında Yürüyüp Gider, Pampirin Bacaları, Hey Bostancı, Hadi Gari Sende Gel, Tahtalıkta Galbır Var, Kezban Yenge, Hanım Zühra, Erik Dalı, İğnem Düştü, Şişedeki Gül Yağı, Alyazma Zeybeği, Avşar Zeybeği, Serenler Zeybeği, Kazım Zeybeği, Basbas Zeybeği, Kuluman Zeybeği, Sabuncu Zeybeği, Kaba Ardıç, Harmandalı.

Sonuç olarak Antalya yöresinde oynanan halk oyunlarının en önemlilerini Teke oyunları ve Zeybekler teşkil eder. Bu halk oyunlarının isimleri şöyledir: Alyazma, Dımıdımı, Döneley, Gökte de Yıldız Yüzaltmış, Gölhisar Zeybeği, Mengi, Peşrev Oyunu, Sallama, Sektirme, Serik Kıvrak Zeybeği, Yayla Yolları, Teke Zortlatması, Zeybek Gezellemesi, Serenler Zeybeği, Süpürgesi Yoncadan.

Bir de Alanya ve Gazipaşa dolaylarında oynanan Sema ve Bengi oyunları vardır. Bu oyunlar dinsel özelliği bakımından ilginçtir. Bu oyunun elemanları bir daire biçiminde dönerlerken, el ve kol hareketleriyle Tanrı’ya dua ederler. Bengi, Sema ve Kırklar olarak bilinen bu oyunların dağ köylerindeki Yörükler tarafından da oynandığı tespit edilmiştir.

Kaynak: Dünden Bugüne Antalya, Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya 2012.

Zekir Oyunları​

Yurdumuzun çeşitli yörelerinde fincan oyunu olarak bilinen oyun, burada “Zekir Oyunu” adını alır. Yalnız bu oyunda fincan yerine “demir” adı verilen çakmak demiri saklanır. Oluşturulan iki takımdan biri demiri ortadaki onbir mendilden birinin altına saklar. Karşı takım oyuncuları sırasıyla “güman”larını yani tahminlerini bildirirler. Demiri saklayan takımdan bir oyuncu “şimşir” adı verilen bir çubukla mendilleri kaldırır. Gümanı doğru çıkan oyuncu “Arza” olur ve takımına sayı kazandırır. Oyunu, 51 sayı toplayan takım kazanır.

Zekir oyununun en ilginç yönü yenik düşen takıma verilen cezalardır. Bunların her biri kendi başına bir oyun oluşturur:

• Deve Çekme: Yenik takımın oyuncuları iple birbirine bağlanır. Boyunlarına ve ellerine büyük çanlar takılır. Oluşturulan bu kervan ev ev dolaştırılır. Kapısının önünde durdukları evden kendilerine çerezler verilir.
• Tekerlemeler: Yenik takım oyuncuları diz çöküp otururlar. Yenen takımdan birinin söylediklerini birbirlerine söyleyerek tekrarlarlar. İlk turda, oturan oyunculardan her biri yanındakine “Ben sana ne dedim?” diye sorar, o da “Sarnoniko” cevabını verir. İkinci turda verilecek cevap biraz daha uzar: “Sar-nonika değil, yağlı ete bol soğan dornaniko değil, al onu koy dolaba kitleniniko” dur. Bunu başka tekerlemeler izler.
• Tıraş Etme: Kazanan takımın biri berber, yenik takımdan biri müşteri olur. Berber, önce elindeki çubuk ve maşayla müşterinin saçlarını çekiştirerek saç kesme taklidi yapar. Ardından ayran ya da yoğurtla yüzünü sabunlayıp maşanın kenarıyla tıraş eder. Tıraş ederken yüzüne pudra yerine kömür tozu sürer.
• Palto Diktirme: Kazananlardan iki kişi terzi, yitirenlerden biri de müşteri olur. Terzilerden biri ölçü alırken öbürü de paltoyu getirir. Çırağın elinde bir sürahi su vardır. Palto zorla müşteriye giydirilir. Kolları yukarı kaldırılır, sürahinin içindeki su paltonun kolundan içeriye dökülür.

Kaynak: Dünden Bugüne Antalya, Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya 2012.