Doğu Türkistan, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve tarihte iz bırakmıştır. M.Ö. 8-3 yıllarında İskitlere, M.Ö. 300-M.S. 93 arasında Hunlara, 522-744 arasında Göktürk İmparatorluğu’na, 744-840 yılları arasında Uygur Devleti’ne, 751-870 yılları arasında Karluk ve Karahanlılar İmparatorluğu’na ve 1509-1679 yılları arasında da Saidiye Hanlığı’na ev sahipliği yapmıştır.1863 yılında Yakup Han başkanlığında kurulan “Doğu Türkistan İslam Devleti”, Osmanlı, İngiltere ve Rusya tarafından resmen tanınmıştı. Ancak şu an Doğu Türkistan, uluslararası kamuoyunda tanınmamakta ve Çin’in boyunduruğu altında yaşamaktadır.1876 yılında Çin-Mançu Devleti’nce işgal edilen Doğu Türkistan, 1884’te Şinciang (Sincan); yani “Yeni Toprak/Kazanılmış Topraklar” adıyla Çin İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Doğu Türkistan halkının mücadelesi sonucu, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti 1933 yılında Kaşgar’da kurulmuştur. Ancak çok geçmeden komünist Çin kuvvetleri ve Stalin’in ortak hamlesi ile ortadan kaldırılmıştır. 1949 yılında komünist Rus yönetiminin askeri yardımları ile Doğu Türkistan’ın kaderi Çin yönetimine terk edilmiştir.
Çin Halk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan’ı hâkimiyeti altına alıp bölgeyi “Sincan” (Kazanılmış Topraklar) olarak adlandırdığı tarihten bu yana, Doğu Türkistanlılara yönelik etnik temizlik ve asimilasyon politikası uygulamaktadır. Nitekim Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana 35 milyon Doğu Türkistanlı katledilmiştir Yıllardır Çin zulmü altında olan Doğu Türkistan, Çin, Tibet, Keşmir, Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Moğolistan ve Rusya ile sınırı olan, 1.828.418 km2 toprağa sahip bir ülkedir. Zengin yeraltı kaynakları ve stratejik konumu ile Doğu Türkistan, Çin’in siyasi ve ekonomik olarak kendi nüfuzu altına almaya çalıştığı bir bölgedir. (İHH)
Kara Boyutu: 1.828.418 kilometrekarelik (705.956 mil kare) bir alanı kaplayan Doğu Türkistan’ın yayılımı, ABD’deki Teksas’ın iki buçuk katından fazla, Ukrayna’nın neredeyse üç katı ve Almanya’nın beş katından fazla. Doğu Türkistan şu anda Çin işgalinden uzak, bağımsız bir devlet olsaydı, Sudan’ın hemen ardından ve Libya’nın önünde, küresel olarak 16. büyük ülke olurdu. Doğu Türkistan, doğudan batıya yaklaşık 2.100 kilometre (1.305 mil) ve kuzeyden güneye 1.700 kilometre (1.056 mil) uzanır.
Siyasi Durumu: İşgal altındaki ülke (22 Aralık 1949’dan beri) ve Birleşmiş Milletler Temsilciliği yok.
Yönetim: Çin işgali altındaki Doğu Türkistan, Çinliler tarafından oluşturulan şu idari birimlere bölünmüştür: a) Uygur Özerk Bölgesi, b) Gansu Eyaletindeki Subey Moğol Özerk İlçesi, Aksai Kazak Özerk İlçesi, Dunhuang (Dukhan) Şehri ve Guazhou İlçesi, c) Qinghai Eyaletindeki Lenghu İdari Bölgesi ve Magnai İdari Bölgesi’nin batı kısmı.
Nüfus: Mao Zedong’a göre, Doğu Türkistan’ın nüfusu ve demografisi, Uygur ve diğer Türk nüfuslarının 9 milyondan fazla olduğu 1949’daki Çin işgalinden bu yana ciddi şekilde değişti. 2020’deki resmi Çin istatistikleri, toplam nüfusu 25,85 milyon olarak gösteriyor ve Uygurlar, Kazaklar ve Kırgızlar 13,5 milyonu oluşturuyor. Ancak, Çin hükümetinin istatistikleri manipüle etme uygulaması ve tarihi rakamlarla tutarsızlık nedeniyle Çin istatistikleri güvenilir kabul edilmiyor. Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti, tarihi verileri kullanarak, gerçek Türk nüfusunun Çin’in 2014’teki soykırım kampanyasından önce muhtemelen 40 milyonu aştığını iddia ediyor. Tarihsel olarak, Türk halkları 1949’dan önce nüfusun %90’ından fazlasıydı, ancak bu demografi sistematik sömürgeleştirme, soykırım ve nüfus kontrol önlemleriyle önemli ölçüde değiştirildi. Doğu Türkistan’daki yasadışı Çinli (Han ve Hui) sömürgeci nüfusunun yaklaşık 12 milyon olduğu tahmin ediliyor.
Sürgündeki Nüfus: Dünya genelinde diaspora topluluklarında yaşayan 1 milyondan fazla Doğu Türkistanlı (çoğunlukla Uygur) bulunmaktadır. En büyük diaspora topluluğu Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın Orta Asya Cumhuriyetleri’ndedir. Ayrıca Türkiye, Suudi Arabistan, Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’da önemli diaspora toplulukları bulunmaktadır.
Önemli Nehirleri: Tarım, Ertiş (Kazakistan ve Rusya’da İrtiş), İlli, Konçi (Kaidu), Ulungur (Moğolistan’da Bulgan), Karakaş, Yarkent (Zarafşan olarak da bilinir) ve Manas.
Başlıca Göller: Ulungur Gölü, Baghraş Gölü, İbinur Gölü, Sayram Gölü, Lop Nur (kurumuş), Ayağkum Gölü ve Manas Gölü.
Başlıca Dağ Sıraları: Tengri Tagh (“Tian Shan”), Alta, Qurum, Altun, Pamir Dağı ve Barakol
Başlıca Çöller: Taklimakan Çölü, Gobi Çölü ve Qurbantunggut Çölü.
En Yüksek Rakım: Chogir Tepesi (“K2”) – 8.611 m (28.251 ft)
En Alçak Rakım: Turfan Çöküntüsü deniz seviyesinden 155 metre (508 ft) aşağıda.
Yerli Yaban Hayatı: Doğu Türkistan, 85 balık türü, 7 amfibi türü, 45 sürüngen türü ve 137 memeli türü de dahil olmak üzere 699 tür yabani faunaya ev sahipliği yapmaktadır. 4.000’den fazla yabani flora türü tanımlanmıştır. En popüler yaban hayatı Hazar kaplanı (şimdi nesli tükenmiş), Avrasya vaşağı, kar leoparı, Avrasya boz kurdu, samur, obur, Prezwalski atı, Altay wapiti (geyik), Tengri Tagh wapiti (geyik), Baktriya geyiği, Yarkand geyiği, Orta Asya kızıl geyiği, Saiga antilopu, Marco Polo koyunu, Yak, Baktriya devesi, Avrasya kunduzu, Avrasya kızıl sincabı, Dzungarian hamsterı, Yarkand tavşanı, Avrasya su faresi, Avrasya kaşıkçısı, Orta Asya semenderi, büyük başlı şizotorasin ve Lenok’u (Asya alabalığı) içerir.
Ekonomi: Tarım, hayvancılık, hafif sanayi ve ticaret.
Doğal Kaynaklar: Toprak, biyolojik kaynaklar, petrol, doğal gaz, altın, gümüş, kömür, uranyum, berilyum, poli silikon, bakır, nikel, kurşun, çinko, asbest, silvit, kireç taşı, değerli taşlar ve yeşim. Doğu Türkistan’da 33 çeşit metalik mineral, 60 çeşit metalik olmayan mineral ve 6 çeşit enerji minerali olmak üzere yaklaşık 142 mineral türü bulunmuştur.
Anadil Okuryazarlık Oranı: Anadil Türkçe (Uygur, Kazak, Kırgız) dil derslerinin kaldırılmasından önce %90’ın üzerindeydi. Çin’in zorla asimilasyon ve soykırım politikalarının bir sonucu olarak, anadil okuryazarlığının şu anda yaklaşık %60 olduğu tahmin ediliyor.
Başkent Urumçi
Kaşgar
Turfan
Çin Halk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan’ı hâkimiyeti altına alıp bölgeyi “Sincan” (Kazanılmış Topraklar) olarak adlandırdığı tarihten bu yana, Doğu Türkistanlılara yönelik etnik temizlik ve asimilasyon politikası uygulamaktadır. Nitekim Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana 35 milyon Doğu Türkistanlı katledilmiştir Yıllardır Çin zulmü altında olan Doğu Türkistan, Çin, Tibet, Keşmir, Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Moğolistan ve Rusya ile sınırı olan, 1.828.418 km2 toprağa sahip bir ülkedir. Zengin yeraltı kaynakları ve stratejik konumu ile Doğu Türkistan, Çin’in siyasi ve ekonomik olarak kendi nüfuzu altına almaya çalıştığı bir bölgedir. (İHH)
Kara Boyutu: 1.828.418 kilometrekarelik (705.956 mil kare) bir alanı kaplayan Doğu Türkistan’ın yayılımı, ABD’deki Teksas’ın iki buçuk katından fazla, Ukrayna’nın neredeyse üç katı ve Almanya’nın beş katından fazla. Doğu Türkistan şu anda Çin işgalinden uzak, bağımsız bir devlet olsaydı, Sudan’ın hemen ardından ve Libya’nın önünde, küresel olarak 16. büyük ülke olurdu. Doğu Türkistan, doğudan batıya yaklaşık 2.100 kilometre (1.305 mil) ve kuzeyden güneye 1.700 kilometre (1.056 mil) uzanır.
Siyasi Durumu: İşgal altındaki ülke (22 Aralık 1949’dan beri) ve Birleşmiş Milletler Temsilciliği yok.
Yönetim: Çin işgali altındaki Doğu Türkistan, Çinliler tarafından oluşturulan şu idari birimlere bölünmüştür: a) Uygur Özerk Bölgesi, b) Gansu Eyaletindeki Subey Moğol Özerk İlçesi, Aksai Kazak Özerk İlçesi, Dunhuang (Dukhan) Şehri ve Guazhou İlçesi, c) Qinghai Eyaletindeki Lenghu İdari Bölgesi ve Magnai İdari Bölgesi’nin batı kısmı.
Nüfus: Mao Zedong’a göre, Doğu Türkistan’ın nüfusu ve demografisi, Uygur ve diğer Türk nüfuslarının 9 milyondan fazla olduğu 1949’daki Çin işgalinden bu yana ciddi şekilde değişti. 2020’deki resmi Çin istatistikleri, toplam nüfusu 25,85 milyon olarak gösteriyor ve Uygurlar, Kazaklar ve Kırgızlar 13,5 milyonu oluşturuyor. Ancak, Çin hükümetinin istatistikleri manipüle etme uygulaması ve tarihi rakamlarla tutarsızlık nedeniyle Çin istatistikleri güvenilir kabul edilmiyor. Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti, tarihi verileri kullanarak, gerçek Türk nüfusunun Çin’in 2014’teki soykırım kampanyasından önce muhtemelen 40 milyonu aştığını iddia ediyor. Tarihsel olarak, Türk halkları 1949’dan önce nüfusun %90’ından fazlasıydı, ancak bu demografi sistematik sömürgeleştirme, soykırım ve nüfus kontrol önlemleriyle önemli ölçüde değiştirildi. Doğu Türkistan’daki yasadışı Çinli (Han ve Hui) sömürgeci nüfusunun yaklaşık 12 milyon olduğu tahmin ediliyor.
Sürgündeki Nüfus: Dünya genelinde diaspora topluluklarında yaşayan 1 milyondan fazla Doğu Türkistanlı (çoğunlukla Uygur) bulunmaktadır. En büyük diaspora topluluğu Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın Orta Asya Cumhuriyetleri’ndedir. Ayrıca Türkiye, Suudi Arabistan, Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’da önemli diaspora toplulukları bulunmaktadır.
Önemli Nehirleri: Tarım, Ertiş (Kazakistan ve Rusya’da İrtiş), İlli, Konçi (Kaidu), Ulungur (Moğolistan’da Bulgan), Karakaş, Yarkent (Zarafşan olarak da bilinir) ve Manas.
Başlıca Göller: Ulungur Gölü, Baghraş Gölü, İbinur Gölü, Sayram Gölü, Lop Nur (kurumuş), Ayağkum Gölü ve Manas Gölü.
Başlıca Dağ Sıraları: Tengri Tagh (“Tian Shan”), Alta, Qurum, Altun, Pamir Dağı ve Barakol
Başlıca Çöller: Taklimakan Çölü, Gobi Çölü ve Qurbantunggut Çölü.
En Yüksek Rakım: Chogir Tepesi (“K2”) – 8.611 m (28.251 ft)
En Alçak Rakım: Turfan Çöküntüsü deniz seviyesinden 155 metre (508 ft) aşağıda.
Yerli Yaban Hayatı: Doğu Türkistan, 85 balık türü, 7 amfibi türü, 45 sürüngen türü ve 137 memeli türü de dahil olmak üzere 699 tür yabani faunaya ev sahipliği yapmaktadır. 4.000’den fazla yabani flora türü tanımlanmıştır. En popüler yaban hayatı Hazar kaplanı (şimdi nesli tükenmiş), Avrasya vaşağı, kar leoparı, Avrasya boz kurdu, samur, obur, Prezwalski atı, Altay wapiti (geyik), Tengri Tagh wapiti (geyik), Baktriya geyiği, Yarkand geyiği, Orta Asya kızıl geyiği, Saiga antilopu, Marco Polo koyunu, Yak, Baktriya devesi, Avrasya kunduzu, Avrasya kızıl sincabı, Dzungarian hamsterı, Yarkand tavşanı, Avrasya su faresi, Avrasya kaşıkçısı, Orta Asya semenderi, büyük başlı şizotorasin ve Lenok’u (Asya alabalığı) içerir.
Ekonomi: Tarım, hayvancılık, hafif sanayi ve ticaret.
Doğal Kaynaklar: Toprak, biyolojik kaynaklar, petrol, doğal gaz, altın, gümüş, kömür, uranyum, berilyum, poli silikon, bakır, nikel, kurşun, çinko, asbest, silvit, kireç taşı, değerli taşlar ve yeşim. Doğu Türkistan’da 33 çeşit metalik mineral, 60 çeşit metalik olmayan mineral ve 6 çeşit enerji minerali olmak üzere yaklaşık 142 mineral türü bulunmuştur.
Anadil Okuryazarlık Oranı: Anadil Türkçe (Uygur, Kazak, Kırgız) dil derslerinin kaldırılmasından önce %90’ın üzerindeydi. Çin’in zorla asimilasyon ve soykırım politikalarının bir sonucu olarak, anadil okuryazarlığının şu anda yaklaşık %60 olduğu tahmin ediliyor.
Başkent Urumçi
Kaşgar
Turfan
