Koçanis Kilisesi
Kilisenin bulunduğu Konak Köyü, Hakkâri merkeze 18 km uzaklıkta ve şehrin kuzey tarafında kalmaktadır. Doğu batı yönünde uzanan ve içerisinde genişçe düzlüklerin ve kavaklıkların bulunduğu bir vadi içerisinde yer almaktadır. 1996 yılından beri köy meskûn değildir. Köye ulaşım kuzeybatıdan Berçalan yaylası eteklerinden stabilize bir yol ile sağlan- maktadır.
Kilise köyün doğu tarafına vadiye hâkim noktada doğal kayalık bir platform üzerine ku- rulmuştur. 16.70 m x 8.30 m dış ölçülere sahip, doğu-batı ekseninde dikdörtgen planlı bir yapıdır. Güney cephenin batı köşesine kaydırılmış bir kapı ile yapıya girilmektedir. Kilise iç mekânı iki bölümden meydana gelmiştir. Bunlardan birincisi doğrudan dış ile bağlantılı sahhın bölümü, ikincisi sahhından iki kapı açıklığıyla geçilen doğudaki Kanki (Bema) bölümüdür. Ayrıca kuzey tarafa kayakların üzerine, biraz yük- sekte kalan ve havalandırmaya geçiş sağlayan bir bölüm daha ilave edilmiştir. Kuzeydeki ek bölüm dışında yapımın dış cephesi tamamıyla düzgün kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Duvarların yarıya kadar olan kısmı gri renkli, üst kesimi açık krem renkli düzgün kesme taşlarla örülmüştür. Güney cephede batı tarafa kaydırılmış sivri kemerli bir girinti teşkil eden taşıntısız kapı, üst kesimindeki güneş saatleri, kitabe ve süslemeler yer almaktadır.
Kapı, iki renkli taşlarla sivri kemerli girinti içerisine açılmıştır. Özengi seviyesinde batıdaki dairesel, diğeri kare şeklinde geometrik geçme kompozisyonları yer almaktadır. Asıl kapı açıklığı dikdörtgen şeklinde olup, üç yan- dan geometrik örgülü ikişer bordür çerçevelemektedir. Alınlığın yüzeyi ise rozet ve üçlü haç motifi ile doldurulmuştur. Kapı sövelerinin süslemeli yekpare taşları yerinden sökülmüş ve kırılmış vaziyette etrafa dağılmıştır.
Cephenin çatıya yakın üst kesiminde batı tarafta sekiz satırlık Nasturice bir kitabe yerleştirilmiştir. Biri bunun altında, diğeri ortaya yakın yerde dairesel şekilde iki güneş saati yer almaktadır. Bunlarda süslemeler de mevcuttur. Ayrıca kapının üzerinde iç içe daire geç- meli bir kompozisyon daha yer almaktadır.
Diğer doğu, batı ve kuzey cephede herhangi bir süsleyici unsur görülmemektedir. Bunlardan kuzeydekine moloz taşlarla ek bir bölüm ilave edilmiştir. Bunun dışında doğu ve batı cephelerde birer mazgal pencere yer almaktadır. Bunlardan doğu cephenin güney tarafı yıkılmış vaziyettedir.
Batıdaki sahhın bölümü, 5.60 m x 9.30 m ebatlarında dikdörtgen planlıdır. İçerisi sivri kemerlerle üçe bölünmüştür. Bölüntüyü sağlayan sivri kemerler düzgün kesme taşlarla gerçekleştirilmiştir. Kemerler üzengi seviyesine kadar hafif taşıntılı plaster şeklinde duvar payeleri üzerine oturtulmaktadır. Bunların araları da aynı seviyede sonlanan yuvarlak kemerli ar- kadlar şeklinde düzenlenmiştir. Bunlar içeriye doğru bir girinti teşkil etmekte, üzerlerine tonoz oturmaktadır. Güney batıdakinin içerisine içten de sivri kemerli açıklık şeklinde olan kapı yerleştirilmiştir. Üzeri moloz taş örgülü beşik to- nozla örtülüdür. Doğu batı istikametindeki be- şik tonoz ikisi yanlarda, üçü ortada beş kemerle desteklenmiştir. Batı duvarının üst kesimine yuvarlak kemerli düzgün kesme taşlarla çerçevelenmiş bir mazgal pencere açılmıştır. Doğu duvarı düzgün kesme taş kaplamalı olup, biri ortada, diğeri güney yanda sivri kemerli iki kapı yer almaktadır. Ayrıca ortadaki kapının üzerinde basamak şeklinde iki yana kademeli yükse- len bir silme ve iki kapı arasında istiridye yivli bir niş mevcuttur. Ortadaki kapının iki yanında kesme taş kaplamalar dökülmüştür. Kapının üzerinde yukarıya doğru iki yandan basamaklarşeklinde daralan taşıntılı düz silmelerle yapıl- mış çerçeve şeklindeki süslemenin üst ortasına dikdörtgen çerçeveli bir niş yerleştirilmiştir. Bu nişin kandillik olabilme ihtimali vardır.
Ayrıca batıdan birinci bölümün kuzey arkad kemeri üzerine ek bölüme geçişi sağlayan dikdörtgen açıklıklı bir kapı açılmıştır. Buraya çıkış seyyar bir merdivenle sağlanmış olmalıdır. Yine ikinci bölümün kuzey duvarına arkad kemeri içine bir niş daha açılmıştır.
Doğudaki kanki bölümü 5.70 m x 2.40 m ebatlarında kuzey-güney doğrultusunda dik- dörtgen planlıdır. Ortadan duvarlara oturan sivri bir kemerle iki kısma ayrılmış ve üzerleri kubbe ile örtülmüştür. Buraya sahhın bölümünden sivri kemer açıklıklı iki kapı ile girilmektedir. Güney duvarına sivri kemerli bir girinti açılmış ortasına bir mazgal pencere yerleştirilmiştir. Doğu duvarı güneye doğru kaçak define arayıcıları tarafından yıkılarak burada dıştan 1.5m genişliğinde bir delik oluşturulmuştur. İç kesimde de yine kaçak kazılarla kaplama taşları sökülerek tahribatlar yapılmıştır.
Kilisenin kuzey tarafına kaya platformu üzerine, 3.00 m genişliğinde, 4.20 m uzunluğunda bir bölüm eklenmiştir. Doğudan dik devam eden, batıya doğru çeyrek daire kavis yaparak ana yapıya birleşen odanın üzeri beşik tonoz örtülüdür. Buradan üstteki havalandır- maya giriş sağlanmaktadır. Batı ucundaki bir kapı ile sahhından geçilmektedir. Doğu duvarına sivri kemer açıklıklı bir pencere, batıya doğru bir mazgal pencere açılmıştır. Ayrıca biri kilise duvarına diğeri bunun karşısına iki niş açılmıştır.
Kilisenin üzeri düz toprak dam örtülüdür. Bunun 0.80 m altında kenarlardan boydan boya devam eden, kanki bölümünün hem içten hem de dıştan dolanan havalandırma tüneli yer almaktadır. Tünel batı tarafta iki yönden içe doğru dönerek kesilmektedir.1.00 m yükseklikte, 0.80 m genişliğinde tünelin üzeri uzun sal taşları ile kapatılmıştır. Sahhın bölümüne
doğu ve batıda ikişer mazgal deliği açılarak havalandırma tüneli ile irtibatlandırılmıştır. Kaya platformu üzerine, muntazam kesme taşlarla yapılmış iç ve dış mimari yapısı düzgün bir iş- çilik göstermektedir. Güney cephedeki süsleme ve güneş saatleri, içteki arkadlar, havalandırma tüneli yapıyı ayrıcalıklı kılan hususlardır. Geçmişte yörede önemli bir yere sahip olan Nasturiliğe merkezlik etmiş olup, inanç turizmi açısından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Kaynak: HAKKARİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
