ŞEMDİNLİ’NİN TARİHÇESİ
Bölgenin tarih çağına Sümerler ve Akatlar’la girdiği, kentte ilk önce Sümerler’in Hakan Boyu olduğu, sonra Akatlar, Urartu’lar ve Asur’ların bölgede uzun süre yaşadıkları anlaşılmıştır. Bölgenin daha sonra Med’ler, Babiller, Pers’ler, Makedonya’lılar ve Silveskoslar’ın eline geçtiği, Hz.Ömer devrinde İslam ordularının bu bölgeyi Müslüman birliğine kattığı, daha sonra Yavuz Sultan Selim’in 1514 yılında Çaldıran Zaferinden sonra Osmanlı egemenliğine girdiği ve tarih boyunca bir çok kavimlere belde olduğu görülmüştür.
Rusların 1853 yılında Türk’lere savaş açması sonunda Dağıstan’daki Şeyh Şamil ile işbirliği yapan Şemdinli’li Seyit Taha düşmana savaş ilan etmiştir. Ölümü üzerine Kardeşi Şeyh Salih Azerbeycanlıları ve Hakkari’lileri Ruslara karşı ayaklandırdı. Fakat güneyde Cizre’de hüküm süren İzzettin Şir Ruslar tarafından kandırılarak isyan çıkarması sağlandı. Yezidi ve Nasturi’lilerle birleşen İzzettin Şir Musul ve Bitlis dolaylarını yağma ile işgal etti. (1854) Fakat Diyarbakırlı Hacı Timur Ağa asileri tamamen ortadan kaldırdı. (1855) sonra Van Sancağına bağlı Şemdinan (Şemdinli) Albak, Çölemerik (Hakkari), Gever (Yüksekova), Beytüşşebap, Çal, tiyari ve Kotur ilçeleri ile birlikte Erzurum Vilayetine bağlandı. 1865’te Van Vilayetinin kurulması ile ilçeler Van’a bağlandı.
1914 ile 1917 tarihleri arasında dört defa Rus işgaline uğramış olan Şemdinli’nin ilk işgali 5 Kasım 1914 olup, Aralık 1914 tarihinde Kuvvetlerimiz tarafından geri alınmıştır. 13 Mayıs 1915 tarihinde ikinci defa Rus işgaline uğrayan ilçe kısa sürede Rus işgalinden kurtarıldı. 31 Temmuz 1916 tarihinde kuvvetlerimiz tarafından Rus’lar tekrar geri püskürtüldü. İşgallerinde ısrarlı olan Rus Kuvvetleri Şemdinli’yi 10 Ağustos 1916 tarihinde dördüncü kez işgal ettiler. Rus’lar ve işbirlikçileri olan Nasturiler kötü düşüncelerine tüm Doğu Anadolu üzerinde olduğu gibi küçük Şemdinli üzerinde de sürdürmeye çalıştılar. Ançak yörenin insanları Ordu birliklerimiz ile el ele vererek onların bu hain emellerine engel oldular. 24 Kasım 1917 tarihinde kuvvetlerimiz tarafından bir daha dönmemek üzere Rus kuvvetlerini geriye kaçırdılar. Şahanklı Sinko Milli Mücadele sırasında 20.nci Kolordu Komutanı Kazım KARABEKİR Paşa ile işbirliği yaparak Yurdumuzdan kovulduktan sonra Urumiye bölgesine çekilen Ermenilerin bölgeye girmelerine engel oldu.
1926 yılında Ankara Antlaşması ile Musul ve Hakkari’nin 5 bölgesi sınır dışı kaldı. Nihayet Çölemerik (Hakkari) , Gever (Yüksekova), Şemdihan (Şemdinli) ilçelerinden meydana gelen Hakkari Vilayeti kuruldu. Cumhuriyet döneminde bir süre Van Vilayeti içerisinde kaldı. 4 Ocak 1936 tarihinde Hakkari tekrar Vilayet olunca Şemdinli de Hakkari’ye bağlandı.
COĞRAFİ BİLGİLER
Şemdinli ilçesi Doğuda İRAN hududu (53 Km.) Güneyde ve Batıda IRAK hududu (117 Km) . Kuzeyde Yüksekova ilçesi (40 Km) olmak üzere 210 Km.lik Mülki sınırlara sahiptir.
İlçe İran ve Irak Devletleri sınırlarında konuşlanmış olmasından dolayı konum itibari ile önem taşımaktadır. Sınır ilçesi olması ve 170 Km.lik Irak ve İran kara sınırları ile çevrili olması Kara ve yaya yoluyla yapılabilecek kaçakçılığa imkan sağlamaktadır. Arazinin çok engebeli ve ormanlık olması nedeniyle bununla mücadelede güçlükler yaşanmaktadır.
Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan İlçemiz tabiat güzelliği bakamından Hakkari ilinin en gözde ilçesidir. Türkiye’nin İran ve Irak’a hudut teşkil eden üçgeninde yer alır. Yüzölçümü 1452 Km2, Rakımı ise 1450 M.dir.
Genellikle dağlık olan ilçemiz alanının %45’i Ormanlık , %41’i tarıma elverişsiz alan, %10’u dört veya beş ay kullanılabilen çayır ve mera ve %4’ü tarıma elverişli alandır. Ormanlarda bulunan ağaçların cinsi genellikle meşedir.
Bölgede önemli dağlar Derecik bölgesinde Katina Tepe, Ortaklar bölgesinde Karadağ, Tahta taş Tepe, Süngü Tepe ve Akpınar Dağıdır. Ayrıca Eldir, Elmira, Geveroki dağları ilçemiz sınırlar içerisindedir. Bölgemiz Ova yönünden çok fakir olmasına rağmen büyük ve küçük 15 kadar yayla bulunmaktadır. En önemlilerinden Helana, Geveruk, Bestereş, ve Kani Haydar sayıla bilir. Yaylalar yılın Nisan ve Ekim aylarında barınmaya imkan verir.
Bölgemizde Haruna geçidi, Şapatan geçidi, Mezar gediği, Ortaklar Gediği, Ulaşan Gediği, Katina Boğazı , Gilini Gediği, Su Gediği önemli gedik ve geçişlerdir.
İlçemiz Doğu Anadolu Bölgesinde bulunmasına rağmen iklimi oldukça değişiktir. Yazlar oldukça sıcak geçmesine karşın, kışları genellikle kar yağışlı ve ılımandır. İlkbahar ve Sonbahar mevsimleri yağmur, kışlar kar yağışlı olup, yaz mevsimi kurak geçer. Kar yağışı genellikle Ocak ayında gerçekleşir. Rüzgar genellikle Güneybatıdan eser ve şiddetli görüldüğü ay Kasım ayıdır. Yüksek zirvelerde kış aylarında sis görülür. Şemdinli –Yüksekova karayolu belli yerlerde kış aylarında buzlanma yapar, yoğun kar yağışı, çığ ve aşırı rüzgarın etkisi ile belirli zamanlarda kapanır.
Bölgenin genelde Kuzeyden Güneye, Doğudan Batıya meyilli bir arazi yapısına sahip olması akarsu yönünden zengin olmasını sağlamıştır. Ancak Akarsuların rejimi bu dağlık yapı nedeniyle düzgün değildir. En önemlisi Şemdinli Çayı’dır. Bu çaya bağlı Kayalar ve Tanyolu’ndan gelen koluyla, Güzelkonak bölgesinden gelen kolu, Zorgeçit bölgesinde birleşerek daha batıda Konur’dan gelen Gülkan çayıyla birleşip Ormancık bölgesinden geçip Batıda Irak topraklarına akar. Diğer önemli akarsu Güneyimizde Irak Devletiyle hududumuzu teşkil eden Hacıbey Çayıdır. Bu akarsular kış ve bahar aylarında köprüler dışında geçit vermezler. İlçemizde Göl, Gölet ve Baraj bulunmamaktadır.
İDARİ YAPI
Şemdinli 01.06.1932 yılında yürürlüğe giren 2042 sayılı Kanunla Bucak yapılmıştır. 20.05.1935 tarihinde Hakkari ili lağvedilince Van iline bağlanmıştır. 1936 yılında Hakkari tekrar Vilayet olunca Şemdinli ilçe statüsü kazanıp Hakkari iline bağlanmıştır.
Merkeze bağlı 19 Köy ( Alan, Altınsu, Anadağ, Korgan, Yaylapınar, Uğuraçan, Tütünlü Gelişen, Günyazı, Kayalar, Öveç, Ortaklar, Bağlar, Boğazköy, Konur, Beyyurdu, Çatalca,Bozyamaç, Çubuklu) ve bunlara bağlı 79 mezra ile Drecik Beldesi ve bu beldeye bağlı 14 mezra bulunmaktadır. 5 Köy merkezi; Ayranlı, Meşelik, Anadağ, Boğazköy, Çevre ve 8 köye bağlı 14 mezra Ayranlı (Merkez, Üzümkıran), Anadağ(Merkez), Gelişen’Koryürek, Toklu, Suçıktı, Mordağ, Karakoç), Bozyamaç (Öncü), Korgan (Tuğlu,Aşağı Tuğlu,Kola), Kayalar (Erikli, Seçkin Mağaraönü), Ortaklar (Ormancık) güvenlik nedeniyle daha önceki yıllarda boşaltılmış olup, bu köylerden Çevre, Ayranlı ve Meşelik Köylerinin mühürleri geri alınmıştır.
İlçe Mülki sınırlar içerisinde iki belediye, Şemdinli Belediye Başkanlığı ile Derecik Beldesi Belediye Başkanlığı ve bunlara bağlı 9 mahalle bulunmaktadır. (Şemdinli Belediyesi Sınırları içerisinde; Yeni Mahalle, Moda Mahallesi ve Yayla Mahallesi. Derecik Beldesi Belediye Sınırları içerisinde; Merkez Mahallesi, Balkaya Mahallesi, Güney Mahallesi, Hacıbey Mahallesi, Vapurtepe Mahallesi ve Orta Mahalle)
Kaynak: T.C Hakkari Valiliği
