Eyüpsultan - Nazlı Defterdar Mahmut Efendi Camii
Defterdar Caddesi ile Çömlekçiler arkası sokak arasındadır. Eskiden her iki yola açılan avlu kapısı vardı. Bugün yalnız cadde tarafındaki mevcuttur.
Defterdar Caddesine açılan iki söveli avlu kapısı, 1973 senesinde yol yükseltildiğinden çukurda kalmıştır. Kapının sağında toprağa gömülü vaziyette 950 (1543) tarihli Defterdar Çeşmesi bulunmaktadır. Kapı üzerinde üç sıra halinde hazırlanmış sekiz mısralı bir kitabesi vardır. Banisinin hattı ile yazılmış olan bu Arapça kitabenin tarih beyti şudur:
Arifi güft beher o târihi
İsm-i mescid makâm-ı Mahmud-dest
Tarihi yazı ile yazılmış olup şudur:
Fisene seb’a ve erba’in ve tis’amie: 947 (1540)i
Cami, kesme taştan yapılmıştır. Tek kubbeli olarak gösterilmiştir. Oysa cami ahşap çatılıdır. Kapısı önünde dört mermer sütunlu bir revakı vardır. Üstü cami çatısı ile beraber örtülmüştür. Mermer kemerli ve alternatişi kapısı üzerinde Mahmud Çelebi hattı ile yazılmış, üç sıralı şu kitabe vardır: Hazih 'üd-dâr’üs-sa 'id ehliha
Essetü Lillah Rabb’ül-âlemin
Kadd bezâ-hâ ehl-i hayr mansaf
Barek Allah ni’am ecr’û’l-âlemin
Kıl manzumen keza târihhen
İnnehâ dâr’ün likavmin muhtedin 948(1541)
Kitabenin iki tarafına Kelime-i Tevhid, üstüne de kufi yazısı ile Mahmud yazılmıştır.
"Avlusundaki ahşap medrese ile Çömlekçiler Arkası Sokağı tarafındaki taş mektebinden eser yoktur. Minaresi sağda olup tamamen kesme taştan yapılmıştır. Mabet Mimar Sinan’ın eseridir. İlk yapıldığı zaman kubbeli idi. 1179 (1766) depreminde çökmüş ve daha sonra da ahşap tavanlı olarak yeniden yapılmıştır. Mihrab duvarındaki çatlak elan durmaktadır. 1970 tarihinde avlu duvarları geriye alınarak haziresi biraz küçültülmüştür.
Hadika yazarı diyor ki:
"Mahmud Efendinin Varna’da dahi bir mektebi vardır. Kendisi Hattat Şeyh Hamdullah Efendiden mezun olarak hüsnü hatta malik imişler. Camiin minaresi alemine bir hokka ve kalem koyup zamanla kalem kaybolmuş yalnız hokkası mevcut idi. 1179 (1766) senesi büyük depreminde tamamen tamir olunduğu sırada hokkaya yine kalem konulmuştur.
Camii şerifin önündeki büyük iskelenin Defterdar iskelesi denmekle meşhur olmasına bu Camii şerif sebeptir.
Ahşap medrese mütevelli reyi ile evli olanlara oda oda kiraya ve verilmiş ve mektep dahi kaldırılıp yerine kira evleri yapılmıştır. Sonra deniz tarafındaki kapısı üzerine bir ahşap mekteb yaptırıldı. Sultan I. Abdülhamid devri (1774-1789) başlarında Deftardar İskelesi’nin iki tarafına kahvehane ve dükkanlar inşa edilmekle burası bir çarşı hükmüne girmiştir.
Camiin mahallesi vardır."
Bu dükkanlar ve çarşı, 1985 tarihinde, Haliç sahillerinin açılması sırasında yıktırılmıştır.
Nazlı Mahmud Çelebi denmekle maruf olan bu zat, İstanbulludur. Kanuni Sultan Süleyman devrinde iki defa başdefterdar olmuştur. Birincisinde 944 (1537) de göreve atanmış ve 949 (1542) tarihinde de azl olunmuştur. 951 (1544) de de son defa başdefterdar olmuş ve bu 953 (1546) tarihindeki vefatına kadar sürmüştür. Kabri, camiinin arkasındaki türbesindedir.
Türbesinin küçük kubbesi sekiz yüzlü bir kasnağa oturtulmuştur. Bunlar dört mermer sütun üzerinde olup sütunlar arasına kenarları dilimli mermer kemerler yerleştirilmiştir. Baklava başlıklı sütunlar arasına ve alt tarafına mermer birer şebeke parmaklık konmuştur. Bugün yalnız iki tarafındaki mevcuttur. Asma kapısının takına kelime-i tevhid yazılmıştır. Kapı kanatları yok olmuştur.
Kaynak: T.C Eyüpsultan Kaymakamlığı
Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/286) (İst Ans. 8/4338) (T. Öz. İstanbul Camileri 1/46) (E. Çelebi Seyahatnamesi, Z. Danışman Yay. 2/95) (İ. H. Danışmend, kronoloji. 2/444) (A. Kuran, Mimar Sinan S: 308) (Si. Osm. 4/311) (T. Gökbilgin, Paşalivası S: 84-86-224-227-507) (Tuhfet’ül-hattatin S: 510) (Ş. Rado, Türk Hattatları S: 65) (C. Baltacı, Osm. Medreseleri S: 562592) (M. Meriç, Mimar Sinan, Tuhfet’ül-Mimarin S: 31 ve Tezkiret’ül-Ebniye S: 87 Burada, Defterdar-ı mal, diğer Mehmed Çelebi Mescidi diye kayıtlıdır.) (Abdullah Kuran, Mimar Sinan’ın Mescitleri, S. Eyice Armağanı S:141)
