İzmir - Ödemiş

Ödemiş İlçesinin Tarihi

Ödemiş ovasındaki en eski insan kültürü günümüzden 13 bin (M.Ö. 11 bin) yıl önceden kalma Konaklı Beldesi’nin 700m. Güneydoğusundaki Soğukluk Deresi’ ndeki kanyonda bulunan kaya altı sığınandaki şematik kazıma figürlerdir. Prehistorik(tarih öncesi) devrin, paleolitik (eski taş) dönemi sonlarında yapılmış olan ve dinsel bir ayini ifade eden bu figürler, aynı zamanda Batı Anadolu’daki eneski insan kültürünü de ortaya koyar. Ödemiş ovasının yerleşim tarihi geç kalkolitik(madentaş) çağından başlamaktadır. Bu çağda en eski yerleşmeleri ovadaki höyükler oluşturur. Bütün höyüklerin özellikle M.Ö. 3000’de erken Tunç çağında yoğun biçimde yerleşim görüldüğü, ayrıca M.Ö. 2000’deMÖ de yaygın yerleşimin var olduğu bilinmektedir. O sıralarda yöremizde doğudan gelmiş ilk Lidyalılar yaşamaktaydı.

Ödemiş ovasındaki Hypaipa (Datbey-Günlüce) kenti kökboyaları ve dokumaları ile tanınmıştı. Bozdağ’dan elde edilen safran parfümü Lidya dışına satılırdı. Ödemiş ovası Lidya halkınca yoğun biçimde iskân edildi. Bu ovada Lidyalılar koyun, keçi ve atlar beslediler. Bu atlara dayalı uzun mızraklı süvarileri ile tüm eski dünyaya dehşet saçtılar.
M.Ö. 546’da doğudan gelen Persler Ödemiş ovasını ele geçirdiler. Pers Kralı Kyros, Dioshieron (Christoupolis, Pyrgion, Birgi) kentine geldi. Burada Persler için kutsal alan yaptırdı. M.Ö. 499’da Persler’e isyan eden İyonlar, Ödemiş ovasından geçip, Bozdağ’ı aşıp, Sardes’e ulaştılar. Bozdağ’ı aşan Ephesos - Sardes yolu İyonlar’ın baskınından sonra önem kazandı. Persler, Bozdağ’da (Tmolos) dağ geçidini korumak için beyaz mermerden bir karakol yeri yaptırdılar. Pers kralı I. Artakhsatra, hypaipa’da ulusal Pers kültürünü simgeleyen “Anahita’’ mabedini yaptırdı. Hypaiapa’-da “İrani Lydien’’ denilen ve kabul ettikleri yeni mezhepten dolayı bu adla tanınan bir topluluk oluştu.

Ödemiş ovası M.Ö. 334’de Makedonya Kralı İskender’in eline geçti. Bu Hellenistik krallığın Halikarnassos (Bodrum) kuşatan ordusunun bir kısmı General Parmenion yönetiminde Messogis (Aydın) dağlarını ve Ödemiş ovasını geçerek Sardes’e vardı. Hellenistik dönemde Ödemiş ovasına M.Ö. 323’de Antigonos ve daha sonra Trakya satrapı Lysimakhos, M.Ö. 281’den sonra Hellenistik Selevkos krallığı, M.Ö. 229’da Hellenistik Pergamon(Bergama) krallığı ve daha sonra Selevkoslardan Achaios’un egemenliğine geçti.

M.Ö. 133’de Ödemiş ovasında Roma egemenliği başladı. M.Ö.I. Yüzyılda Kilbianos denilen yukarı Küçük menderes ovası Ephesos kentine bağlı bir bölge durumuna geldi. Pontus kralı VI. Mitridat M.Ö. 88’den, M.Ö. 85’e kadar Ödemiş ovasını Romalılardan aldı. M.S. 17’de olan büyük depremden Ödemiş ovasındaki yerleşimlerde etkilendiler. M.S 26’da Avgustus adına Asya’da yapılacak eyalet tapınağına sahip olmak için Roma’ya kurul gönderen onbir kentin içinde Hypaipa (Günlüce)’da vardı. Buna rağmen Hypaipalılar, Perslerin Anaitis (Anahita) mabedine saygı gösterip, Romalılara kin beslediler. MSII. Yüzyılda Persli Artemis (Anaitis) kültürü çok önemli bir duruma geldi. MSII yüzyılın ortalarında Asya eyaletinde görülen deprem ve MS165’de Babilonya’dan gelen yıkıcı bir hastalık Ödemiş ovasındaki canlılar için tehlikeler yarattı. MSIII. Yüzyılda hypaipalılar, Ephesos’taki Büyük Artemis onuruna yapılan spor oyunlarına katıldılar. Roma döneminde Ödemiş yöresinin ün salan en büyük zenginliği kozmetik ve boya sanayiinin yanında, eczacılıkta da kullanılan kaliteli zencefre madenleri idi. Sülüğen de denilen bu cıva cevheri önemli dış satım ürünleri arasındaydı. Bozdağ bağcılığı Romalılar döneminde imparator emirnamesi ile korunmaya çalışıldı.

M.S. 395.’den sonra Ödemiş ovası Bizans İmparatorluğu’nun Thracessien Theme’si içinde kaldı. Hristiyanlık Ödemiş ovasına resmen girdi. Ovadaki Pyrgion (Birgi), Hypaipa, Nikaia gibi kentlerde piskoposluklar kurulup, Ephosos metropolitine bağlandı. XII. yüzyılda Pyrgion (Birgi) ve Hypaipa (Günlüce) metropolitlik (başpiskopos) merkezleri oldu.

Kaynak: