İstanbul'da Atlı Tramvay Dönemi

İstanbulun ilk ulaşım aracı atlı tramvay : Atlı tramvay İstanbul’da ilk kez 3 Eylül 1869 da Konstantin Karopana tarafından Azapkapı Ortaköy hattında hizmete girmiş, onu daha sonra hizmete giren on adet değişik hat takip etmiştir. Atlı tramvaylar, İstanbul’da 1915 yılında yerlerini tamamem elektrikle çalışan tramvaylara bıraktılar.

Atlı tramvay, at ya da katırlarca çekilen ve raylar üzerinde giden kent içi taşıma aracıdır.

İlk atlı tramvay nerede hizmete girdi?​

Atla çekilen arabaların çalıştığı ilk tramvay hatları ABD’de hizmete girdi; ilk kez 1832’de New York kentinin Bowery semtinde John Mason adlı bir banka yöneticisinin girişimiyle sefere kondu. Motorlu tramvayların habercisi olan atlı tramvayların kullanımı Amerika Birleşik Devletleri’nde Boston, New Orleans ve Philadelphia gibi büyük kentlerin ardından Paris ve Londra, daha sonra da ABD’nin küçük kent ve kasabalarında yaygınlaştı.

Avrupa’da ilk atlı tramvay nerede kullanıldı?​

• 1853’te, Fransız mühendis Alphonse Loubat tarafından New York’ta rayların yola gömüldüğü ilk şehir tramvayı inşa edildi. Gömülü raylar 1855’te yine Loubat tarafından Fransa’da Paris-Boulogne arasında inşa edildi.
• 1855 yılında Paris`te atlı tramvaylar sefere başladı.
• Gömülü raylara, ilk kez ABD’de hizmete girdiği için Avrupa’da “Amerikan Demiryolu”na adı verildi.

Atlı tramvayın özellikleri nelerdir?​

Sıradan bir atlı tramvay 30 yolcu alırdı; karşılıklı oturma yerlerinin bulunduğu açık bir bölümü, ortada bir koridoru, önde sürücü ve arkada hareket memuru için birer sahanlığı olurdu. Kapalı ya da iki katlı olan atlı tramvaylar da vardı. Arka sahanlığı olmayan küçük ve alçak tramvaylara bobtail (kuyruğu kesik) denirdi.

ABD’de atlı tramvay uygulaması ne zaman sona erdi?​

1880’lere gelindiğinde yalnızca ABD’de yaklaşık 18 bin atlı tramvay vardı. Atlı tramvaylar 1860-1880 arasında Avrupa’nın büyük şehirlerinde gelişti. 1890’larda atlı tramvaylar, kablolu ve elektrikli demiryollarının rekabeti karşısında giderek ortadan kalktı. (Kaynak: Wikipedi)



Alıntı:

İstanbul’daki atlı tramvayların tarihçesi nedir?​

İstanbul’da tramvay inşaatı Kostantin Karapano Efendi’ye verilen imtiyaz neticesinde gerçekleşti ve ilk hat 31 Temmuz 1871 tarihinde Azapkapı-Beşiktaş arasında, Tophane’de yapılan törenle hizmete açıldı. 30 Ağustos 1869 tarihli “Dersaadet’de Tramvay ve Tesis İnşaası’na Dair Sözleşme” ile İstanbul caddelerinde yolcu ve eşya taşımacılığı için demiryolu yapılarak hayvanların çektiği araba işletmeciliği, 40 yıl süreyle Karapano Efendi’nin kurduğu “İstanbul Tramvay Şirketi’ ne verildi. İlerleyen yıllarda faaliyet alanı genişleyen şirket, 1881’den itibaren ‘Dersaadet Tramvay Şirketi’ olarak anılmaya başlandı.



İlk atlı tramvaylardan Azapkapı Beşiktaş arasında kurulurken bu hat daha sonra Ortaköy’e uzatıldı. Ardından Eminönü-Aksaray, Aksaray-Yedikule ve Aksaray-Topkapı hatları açılarak ilk işletme yılında 430 at kullanılarak 4,5 milyon yolcu karşılığında 53 bin lira gelir elde edildi. Daha sonraları Voyvoda’dan Kabristan Sokağı –Tepebaşı-Taksim-Pangaltı-Şişli, Bayezid-Şehzadebaşı, Fatih-Edirnekapı-Galatasaray-Tünel ve Eminönü-Bahçekapı hatları açıldı.

Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde çalışmaya başlayan atlı tramvaylar daha sonra imparatorluğun büyük şehirlerinde de kurularak önce Selanik daha sonra Şam, Bağdat, İzmir ve Konya’da işletmeye açıldı. 1880 yılında tramvaylarda durak uygulamasına geçildi. Daha önce yolcunun istediği yerde duruyor, bu da hızını yavaşlatıyordu. 1883 yılında Galata, Tepebaşı ve Cadde-i Kebir’e (İstiklal Caddesi’ne tramvay hattı döşendi. 1911 yılında Beşiktaş, 1912 yılında ise Şişli tramvay depoları açıldı. 1912 yılında Balkan Harbi’nin başlaması üzerine İstanbul Tramvay Şirketi’ne ait tüm atlar (430 adet) 30 bin liraya satın alınınca İstanbul bir yıl süreyle tramvaysız kaldı. İki yıl sonra Birinci Dünya Savaşının başlaması üzerine bu sefer de İstanbul’da ulaşım sekiz ay süreyle durdu.

İstanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılan, yayaları uyarmak için elindeki borazanıyla (nefir) varda (kenara çekilin) diyerek yayaları uyarmak için atların önünde koşarak giden vardacılarıyla ünlü atlı tramvayların işletmeciliğine 1914 yılında son verildi. Böylece 45 yıl süren atlı tramvay serüveni de son buldu.

Kaynak:

İstanbul’da atlı tramvaylar dönemini anlatan bir kitap.

Acaba o yılların vardacısını bugüne uyarlasak nasıl olurdu? Malumunuz tramvay yolunda kimi zaman araç ve yaya olabiliyor zaman zaman.



İstanbul’un Atlı ve Elektrikli Tramvayları