Dolarizasyon , bir ülkedeki yerleşiklerin, yabancı para birimlerini kendi paraları yerine ve/veya paralel olarak kullanmaları durumudur. Bu durum, resmî veya gayriresmî olabilir.
Resmî dolarizasyonda , ülke kendi parasını tedavülden kaldırıp yabancı bir parayı resmi para birimi olarak kabul eder. Bu durum, genellikle yabancı paranın prestijinden faydalanarak daha ucuza borçlanma ve enflasyon seviyesini o ülkenin enflasyonuna yaklaştırma isteğinden kaynaklanır. Örneğin, Panama 2000 yılında ABD Doları’nı resmi para birimi olarak kabul etmiştir.
Gayriresmî dolarizasyonda ise yasal bir onay olmadan, halk kendiliğinden yabancı parayı kullanmaya başlar. Bu durum, genellikle yüksek enflasyon ve yerel paranın değer kaybetmesi gibi durumlarda ortaya çıkar. İnsanlar, paralarının değerini korumak için yabancı paraya yönelmeye başlarlar. Türkiye’de de son yıllarda dolarizasyonda bir artış gözlemlenmektedir.
Dolarizasyonun iki temel türü vardır:
-
Varlık dolarizasyonu: Yerleşiklerin yabancı para cinsinden varlık tutmaları (örneğin, döviz, yabancı menkul kıymetler, gayrimenkul)
-
Yükümlülük dolarizasyonu: Yerleşiklerin yabancı para cinsinden borçlanmaları
Dolarizasyonun birçok sebebi olabilir:
-
Yüksek enflasyon: Yerel paranın değer kaybetmesi, insanların yabancı paraya yönelmesine neden olur.
-
Makroekonomik istikrarsızlık: Siyasi istikrarsızlık ve belirsizlik gibi faktörler de dolarizasyona yol açabilir.
-
Finansal sistemin gelişmemiş olması: Yerel finansal sistemin yeterince gelişmemiş olması, insanların yabancı para cinsinden varlık tutmalarına ve borçlanmalarına neden olabilir.
-
Dış ticaretin yoğun olması: Dış ticaretin yoğun olduğu ülkelerde, yabancı para kullanımı daha yaygın olabilir.
Dolarizasyonun hem avantajları hem de dezavantajları vardır:
Avantajlar:
-
Enflasyonu düşürebilir: Yabancı paranın kullanımı, enflasyonist baskıları azaltabilir.
-
Faiz oranlarını düşürebilir: Yabancı para cinsinden borçlanma imkanı, faiz oranlarını düşürebilir.
-
Ekonomik istikrarı sağlayabilir: Dolarizasyon, yabancı para biriminin istikrarından faydalanarak ekonomik istikrarı sağlayabilir.
Dezavantajlar:
-
Para politikası üzerindeki kontrolü zayıflatabilir: Ülke, kendi para birimi üzerinde kontrol sahibi olmadığı için para politikası aracılığıyla ekonomiyi yönetme yeteneğini kaybedebilir.
-
Dış şoklara karşı savunmasızlığı artırabilir: Yabancı para birimindeki dalgalanmalar, ülke ekonomisini olumsuz etkileyebilir.
-
Ulusal egemenliği zedeleyebilir: Bir ülkenin kendi para birimini terk etmesi, ulusal egemenlik açısından sorunlu olarak görülebilir.
Sonuç olarak, dolarizasyon karmaşık bir ekonomik olgudur ve hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Bir ülkenin dolarizasyona gidip gitmemesi kararı, birçok faktörü göz önünde bulundurarak verilmesi gereken önemli bir karardır.