Kadı Hamamı
Kayseri ili, Melikgazi ilçesi, Cami-i Kebir Mahallesi, Ulu Cami sokağı üzerinde bulunmaktadır.
Günümüzde sağlam olan eser, işlevine uygun olarak kullanılmaktadır. 1542 yılında inşa edilmiştir.
Plan ve mimari özellikleri : Kadın ve erkekler için çifte hamam olarak inşa edilmiştir. Hamamın erkekler bölümünün sıcaklığı üç eyvan, iki halvet ve bir serin gözden oluşur. Kadınlar bölümünün sıcaklığı ise eyvansız ve dört halvet mekanından meydana gelmektedir. Düzgün bir plân göstermeyen hamamın, erkekler bölümünün soyunmalık mekanı hamamın doğu cephesinden büyük bir kütle halinde çıkıntı yapmaktadır. Erkekler bölümü sırasıyla soyunmalık, çamaşırhane, tuvalet, soğukluk ve sıcaklık mekanlarından oluşmaktadır. Kadınlar bölümü ise soyunmalık, soğukluk, koridor, sıcaklık ve dört halvetten ibarettir. Hamamın kuzey cephesinin tamamına su depoları ve külhan yerleştirilmiştir. Erkekler bölümünün soyunmalık mekanını örten kubbe bir kasnak üzerine inşa edilmiştir. Büyük ve yüksek olan bu kubbeye çıkışı kolaylaştırmak için yer yer küçük taş basamaklar konulmuştur. Bu kubbenin tepesinde yer alan sekizgen aydınlık fenerinin üzerine de taştan yapılmış küçük bir aydınlık kubbesi yerleştirilmiştir. Hamamdaki diğer bütün kubbeler kasnaksız olup dıştan betonla sıvanmıştır. Hamam içindeki tütekliklerin bacaları daha iyi hava sirkülasyonu sağlamaları için dıştan yükseltilmiştir. Erkekler bölümü soyunmalığı hamamın genel kütlesinden doğu tarafta çıkıntı yapmaktadır. Çevre kotunun yükselmesinden dolayı aşağıda kalan soyunmalığa doğu cephenin ortasında bulunan 10 basamaklı çift yönlü bir merdivenle inilmektedir. Soyunmalığa giriş kapısı basit silmelerle çerçevelenmiştir. Giriş kapısının basık kemerli siyah ve beyaz renkli mermerin dönüşümlü kullanımıyla örülmüştür. Kapının iki yanındaki pencereler sağır kemerli alınlıklara sahiptir. Soyunmalık mekanı 11.40 x 11.40 m. ölçülerinde tam bir kare mekandır. Burasının üst örtüsü tromplarla geçilen kubbedir. Trompların içi kesilmiş yarım yıldız tonozlarla doldurulmuştur. Köşelerdeki tromplar arasına atılan sağır kemerler ile trompların kesiştiği pandantiflerin arası mukarnaslarla doldurulmuştur. Kubbe tepesindeki aydınlık fenerinin her cephesine birer pencere açılmıştır. Soyunmalık bölümünün aydınlatılması bu aydınlık fenerinin dışında, doğu duvara açılan iki ve aynı cephedeki trompların içine yerleştirilen birer pencere ile sağlanmıştır. Kapı açıklıkları hariç bütün cepheleri dolaşan sekiler 60 cm. yükseklikte ve 160 cm. genişliktedir. Sekilerin altında ayakkabı koymaya mahsus kemerli küçük nişçikler yer almaktadır. Soyunmalık mekanındaki ahşap soyunma mekanları ve teras katı 1967 yılındaki onarımlarda yapılmıştır. Soyunmalık mekanının ortasında mermerden (Mustafa Denktaş’tan) Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 503 yapılmış sekizgen biçimli bir havuz bulunmaktadır. Soyunmalığın batı duvarından güneye kaydırılmış olan kapı üzerinde yaşmaklı bir buhar bacası yer almaktadır. Bu baca sayesindeki hamamdaki pis kokular dışarı atılmaktadır. Baca altındaki kapıdan çamaşırhane denilen bölüme geçilmektedir. Çamaşırhane kabaca T şeklinde bir düzenlemeye sahiptir. T’nin uzun kolu kuzey-güney doğrultuda tekne tonozla, kısa kolları ise yarım kubbelerle örtülmüştür. Bu bölüm tekne tonoz üzerine açılmış 16 ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Güney cephe boyunca uzanan sekiler 55 cm. yükseklik ve 150 cm. genişliktedir. Sekinin altında dekoratif kemerli nişçikler yer alır. Sekinin batı köşesine iki tane traşlık mekanı düzenlenmiştir. Çamaşırhanenin batı cephesinin ortasına açılan kapıdan tuvalet ve traşlık birimlerine geçilmektedir. Kuzey-güney doğrultuda uzanan bu dikdörtgen mekanın üzeri tekne tonozla örtülmüştür. Bu kısmın aydınlatılması, tonoz sırtına açılmış dikdörtgen biçimli altı ışık gözüyle sağlanmıştır. Çamaşırhanenin kuzeybatı köşesine açılan kapıdan soğukluk bölümüne geçilmektedir. Doğu-batı yönünde tasarlanan bu mekanın üzeri doğu yönde kubbe, batı yönde ise dilimli yarım kubbe ile örtülmüştür. Kubbe eteği bir sıra mukarnasla hareketlendirilmiştir. Batıdaki dilimli kubbe istiridye kabuğu şeklinde dekoratif tromplara oturmaktadır. Bu mekanın aydınlatılması kubbe tepesine açılmış dairesel tepe penceresi ve bunun etrafında dizilmiş yıldız biçimli 16 ışık gözüyle sağlanmıştır. Batı duvarında küçük bir nişin bulunduğu soğuklukta 20 cm. yükseklik ve 72 cm. genişlikte sekiler bulunmaktadır. Kurnaların arkasında ayna taş- ları yoktur. Soğukluğun doğu cephesinin kuzeyine kaydırılmış kapıdan sıcaklık mekanına geçilmektedir. Sıcaklık bölümü, üç eyvan, iki halvet ve küçük bir hücreden meydan gelmektedir. Sıcaklığın merkezi, pandantifle geçilmiş bir kubbeyle örtülmüş, kubbe eteği bir sıra mukarnasla süslenmiştir. Sıcaklık kubbe tepesindeki dairevi tepe pencerenin etrafında dizilen yıldız biçimli 16 ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Doğu, batı ve güney yöndeki eyvanların üzerleri dilimli yarım kubbelerle örtülmüştür. Dilimli yarım kubbelerin etekleri dört sıra mukarnasla hareketlendirilmiştir. Merkezi kubbenin altında bulunan göbek taşı 2.45 x 2.24 x 0.38 m. öl- çülerinde olup dikdörtgen biçimlidir. Eyvanlar üç yönden 20 cm. yükseklik ve 75 cm. geniş- likte sekilere sahiptir. Giriş eyvanında bir, diğer eyvanlarda üçer adet kurna yer almakta olup, kurnaların arkasında ayna taşları yoktur. Sıcaklığın kuzeyindeki iki halvetin üzeri pandantiflerle geçilmiş kubbelerle örtülmüştür. Batıdaki halvet, kubbe tepesine açılmış dairesel biçimli tepe penceresi ve etrafına dizilmiş yuvarlak formlu yedi ışık gözüyle aydınlatılmış- tır. Doğudaki halvet ise tepe penceresi etrafında bulunan dokuz ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Her iki halvet mekanı kapı cepheleri hariç üç yönden 20 cm. yükseklik ve 75 cm. genişlikte sekilerle çevrilmiştir. Bu sekilerde dörder tane kurna bulunmaktadır. Batıdaki halvet mekanı günümüzde sauna olarak kullanılmaktadır ve doğu, batı ve güney duvarlarında birer küçük niş yer almaktadır. Kuzey yöndeki eyvanın batı duvarında bulunan sivri kemerli kapıdan seringöz olarak adlandırılan hücreye geçilir. Bu mekan 3.70 x 1.70 m. ölçülerindedir. Tekne tonozla örtülmüş olan mekan, tonoz üzerine açılmış yıldız formlu sekiz ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Mekanın doğu duvarının güney kısmı 43 cm. derinlik ve 221 cm.genişlikte bir nişle büyütülmüştür. Bu nişin ortasında bir adet kurna bulunur. Hamamın kadınlar bölümüne güney cephenin ortasında bulunan girintinin doğusuna açılan düz lentolu kapıdan girilmektedir. Hamamın bütününde olduğu gibi çukurda kalmış olan soyunmalığa toplam beş basamaklı bir merdivenden inilerek ulaşılmaktadır. Doğubatı doğrultuda düzgün olmayan bir dikdörtgen plân yansıtan soyunmalık mekanının üzeri betonarme ile örtülmüştür. Soyunmalık bölümü, güney cephenin doğusuna kaydırılmış bir adet dikdörtgen ve üst örtüye açılmış dört adet kare formlu tepe penceresiyle aydınlatılmıştır. Soyunmalığın güney ve batı cephelerini boydan boya dolaşan teras kat son onarımlar sırasında soyunmalıkla birlikte yapılmış olmalıdır. Soyunmalığın kuzey cephesinin ortasında zemine gömülü onikigen biçiminde bir havuz yer almaktadır. 504 Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri Kadınlar hamamı soyunmalığının kuzey cephesinden batıya kaydırılmış kapı aracılığıyla soğukluk bölümüne geçilmektedir. Doğu-batı doğrultuda dikdörtgen bir mekan olan soğuklu- ğun üzeri tekne tonozla örtülmüş olup, tonoz yüzeyine açılmış sekizi dairesel ikisi yıldız bi- çimli toplam on ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Doğu cephesine yerleştirilen üç kabinden biri tuvalet diğer ikisi traşlık olarak kullanılmaktadır. Soğukluğun batısındaki sekilerin 35 cm. yükseklikte oldukları ve ön yüzlerinde geometrik geçmeli korkuluklarının bulunduğu görülmektedir. Bu sekilerde kurna ve ayna taşları yoktur. Soğukluğun kuzey duvarının batısına açılan kapıdan 3.70 x 1.62 m. ölçülerinde bir koridora geçilmektedir. Tekne tonozla örtülü olan bu koridor tonoz üzerine açılmış altıgen ve yıldız formlu üç adet ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Bu koridorun kuzeyindeki yuvarlak kemerli kapıdan sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklık mekanı doğu-batı yönünde dikdörtgen plânlıdır. Mekanın üzeri tekne tonozla örtülmüş, tonoz üzerine açılan altıgen formlu on ışık gözüyle de aydınlatılmıştır. Batı cephesi boyunca uzanan sekiler 25 cm. yükseklik ve 75 cm. genişlikte olup güney ve kuzeye doğru 130 cm.lik uzantı meydan getirirler. Seki üzerinde üç adet kurna mevcuttur. Sıcaklığın kuzeyinde bulunan iki halvet pandantifle geçilmiş kubbelerle örtülmüş olup, kubbe tepesindeki dairesel tepe penceresi etrafına dizilmiş yuvarlak formlu sekiz adet ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Halvetlerde kapı açıklıkları hariç 25 cm. yükseklik ve 75 cm. genişlikte sekiler dikkati çeker. Sekilerin her cephesinde birer kurna yer almakta, kurnaların arkasında ayna taşları bulunmamaktadır. Doğu ve güney batı yöndeki halvetlerin üzeri tekne tonozla örtülmüştür. Doğudaki halvet tonozun sırtında yer alan dikdörtgen formlu küçük bir tepe penceresi ve etrafına dizilmiş on adet yuvarlak formlu, güneybatıdaki halvette aynı şekilde altı adet yuvarlak formlu ışık gözleriyle aydınlatılmışlardır. Doğudaki halvet batı cephe hariç üç yönden 25 cm. yükseklik ve 75 cm. genişlikte bir sekiyle çevrilidir. Güneybatıdaki halvet mekanında da aynı ölçülerdeki sekilerin doğu cephe hariç üç yönde mekanı çevirdiği gözlenmektedir. Her iki halvet mekanında da dörder adet kurna yer almaktadır. Hamamın kuzey cephesinde su depoları ve külhan bulunur. Su depolarının üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Doğu-batı yönde uzanan külhanın üzeri sivri tonozla örtülmüştür.
Süslemesi : Hamam genelinde çok belirgin ve zengin bir süsleme programından söz edilemez. Malzeme ve teknik : Hamamın duvarlarında kaba yonu ve moloz taş, kapı ve pencere sö- veleriyle kemerlerde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Soyunmalık mekanlarındaki havuzlar mermerdendir.
Kitabesi yoktur. 1559 tarihli Arapça vakfiyesi vardır. Hamamın 1559 tarihli vakfiyesinde 1542 yılında Kadı Burhaneddin Mahmud tarafından yaptırılmış olduğu belirtilmektedir.
Kaynakça: Mustafa Denktaş, Kayseri’de Tarihî Su Yapıları (Çeşmeler, Hamamlar), Kayseri 2000, s.178-182. Mehmet Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden XV. ve XVI.Yüzyıllarda Yapıldığı Anla- şılan İlk Osmanlı Yapıları”, Vakıflar Dergisi,
FOTOĞRAFLAR: EROL ŞAŞMAZ