GÜRÜN İSMİNİN ANLAMI VE TARİHİ
Kapadokya belgelerinde Tegarama, Hitit kaynaklarında Tagarama ve Gurinian Asur kaynaklarında Tilgarimmu(yüksek mağaraların bulunduğu su yeri), Ermeni kaynaklarında Arabisios, Kimmer İskit tarihinde Tehaorma, Tevrat’ta Togarma, Bizans döneminde Gauraina ismiyle bilinen ve 1408 yılında Osmanlı topraklarına katılan, 1869 yılında kaza olan ilçenin, Gürün ismini ne zaman ve nasıl aldığı hakkında tarihi, coğrafi ve insani etkilere bağlı olarak, nesilden nesile aktarılan birçok rivayet bulunmaktadır.[1]
1- Gürün: Özel, isim (gü’rün), Sivas iline bağlı ilçelerden biri, Mardin ili, Nusaybin ilçesi, merkez bucağına bağlı bir yerleşim birimi. Samsun ili, Lâdik ilçesi, merkez bucağına bağlı bir yerleşim birimi.[2]
2- Gürün: Gürün ve havalisinde oldukça kuvvetli bir ekine veya çayır çimene ya da sebze meyveye gürleşti veyahut da göğerdi/güverdi denir. Yine bir kimsenin sesinin çok kuvvetli olduğunu anlatmak için de gür sıfatını ekleyerek gür sesli denilir.
Çok kuvvetli, oldukça bol anlamlarına gelen Gür kelimesi, nam, şan, şeref, oldukça meşhur anlamlarına gelen Ün kelimesi ile birleştirilerek söylendiğinde Gür-Ün kelimesini oluştururlar. Bu açıdan bakıldığında Gürün kelimesi, ünü çok, meşhur olan veya ünü her yerde söylenen anlamına gelir. Gürün İlçesi de şalı, elması, alabalığı, Gökpınar Gölü, Şuğul Kanyonu, Hititlerden kalma kaya evleri ve yeşilliğiyle nam salmıştır.
3- Gürin: İn” hecesi “inmek”ten emir olarak “in” anlamına geldiği gibi Gürün ve havalisinde hayvanların bile zor sığdığı küçük sığınaklara, barınaklara da “in” adı verilir ve devamlı olarak kullanılır. Gürün bölgesindeki mağaraların ve sığınakların bol miktarda bulunması itibariyle Gür-İn isminin verilmiş olabileceği zayıf bir ihtimalde olsa düşünülebilir.
Gürün’den güney doğuya yani Darende’ye doğru olan bölgelerdeki yerleşim yerlerinin isimlerinin sonu çoğunla “ın, in, ün, un” şeklinde bitmektedir ki bunların da kendilerine göre bir takım tarihi, coğrafi vb. anlamlarının olduğu kesindir. Ancak hangi kavmin bu isimleri vermiş olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Mesala Gürün, Gübün(Çayboyu), Telin(Suçatı), Tıhmın(Bahçeiçi), Avgun, Mahgen vb.
4- Gaurania: Klasik dönemde Gürün’ün adı Gaurania’dır. M. Ö. 800’lü yıllarda Asur Kralı 2. Sargon zamanında, Kummuh Krallığına ilhak eden ve halkıyla beraber sürgüne gönderilen, Gurgum Kralı Günzian’ın ismi Tegarama bölgesine isim olarak verilmiş, Günziani ismi de Gürün-Gürinian-Guriania-Gaurania gibi değişikliklere uğramıştır.
5- Grün-Green: Almanca’da Grün, İngilizce’de Green, Ermenice’de ise Gananç kelimesi “Yeşil” anlamına gelmektedir. Yine Almanca’da Grüne kelimesi de “koyu yeşil” anlamındadır. Belki de Avrupa kökenli kavimlerce, Ilçenin yeşilliginin ve suyunun bol olması sebebiyle bu isim de verilmiş olabilir. Grün-Grüne-Green isimlerinin de zamanla Gürün şekline dönüşmüş olması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü Romalılar, Bizanslılar, Ermeniler ve Rumlar bu bölgede uzun bir süre yaşamışlar ve bu bölgelere kendi dillerince bir takım isimler vermişlerdir.
6- Görün ve Görünün: Gelin, bu yerin güzelliğini gözlerinizle Görün. Görünün: Kişinin saklandığı yerden çıkarak görünmesi için; Görün, Görünün şeklinde anlatılan bir efsaneye dayanmasıdır.[3]
7- Kürün: İçinde su bulunan betondan veya diğer araçlardan yapılan derin şekilde su kabına verilen isimdir
8- Gürün: Hayvanların su içtiği yalak, oluk. İlçenin dar ve derin bir coğrafik yapıda olması nedeniyle bu ismin verilmiş olabileceği düşünülmektedir.[4]
[1] Bu bilgiler M. Ali Öz’ün Bütün Yönleriyle Gürün adlı kitabının 435-441. sayfalarından seçilerek alınmıştır.
[2] Bu bilgiler Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük ve Türkçe Sesli Sözlüğü’nden alınmıştır
[3] Geniş bilgi için bkz. Kutlu ÖZEN, Sivas Efsaneleri, Sivas 2001 ve M. Ali Öz Bütün Yönleriyle Gürün
[4] Geniş bilgiler M. Ali Öz’ün Bütün Yönleriyle Gürün ve Türk Dil Kurumu, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nden alınmıştır
[5] Bu menkıbe, Saatli Maarif Takvimi’nin arka sayfasındaki bilgilerden alınmıştır. Asıl kaynağın D.T.C Fakültesi Tarih Bölümü’nde olduğu söyleniyor. Ahmetbuyuk,
COĞRAFİ KONUM
Sivas’ın güneyinde il merkezine 137 km. uzaklıkta; Akdeniz Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesinin kesiştiği; 37004’31" doğu boylamları ile 38043’05" - 38058’28" kuzey enlemleri arasında kilit bir noktada, üç bölgeyi birbirine açan “anahtar şehir” konumundaki Gürün, Tohma Havzası’nın da en önemli mevkiinde bulunmaktadır. Doğusunda Malatya’ya bağlı Darende ve Kuluncak, güneyinde Kahramanmaraş’a bağlı Elbistan ve Afşin, batısında Kayseri’ye bağlı Pınarbaşı ve Sarız, kuzeyinde ise Kangal ilçesi bulunmaktadır.
Rakımı 1250 m. olan ve 4. derece deprem kuşağında yer alan Gürün, yüzey şekilleri bakımından dağlık ve engebeli bir yapıya sahiptir. Batıda Gürün ile Pınarbaşı İlçesini ayıran Gövdeli (2700 m.), Kuzeyde Gürün ile Kangal İlçesini ayıran Sakaltutan (2200 m.), Güneyde Gürün ile Elbistan İlçesini ayıran Hezanlı Dağı (2283 m.) ve Kuzeydoğusunda Karadağ (2200 m.) yer almaktadır. Kuzeyden Terzioğlu Dağları, Güneyden Hezanlı dağlarının uzantısı Maşatın Çalı ve Karatepe Dağları ile çevrili olan ilçe merkezi Tohma Vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanır.
Uzun Yayla ile Ziyaret Mevkiinde iki okyanusun sularının ikiye bölündüğü noktayı (su bölümü çizgisi) temsil eden Gürün, sadece karayolu ulaşım ağı ile değil, akarsu ağı ile de coğrafi konumuna değer katmaktadır. Gürün’de yere düşen iki damla yağmurun, bir damlası Fırat yoluyla Hint Okyanusu’na diğeri Kızılırmak ve Ceyhan ırmaklarıyla Atlas Okyanusu’na karışır. Suçatı beldesinde Gökpınar ve Sazcağız sularını da alarak, Malatya sınırında Kangal Tohması ile birleştikten sonra Fırat nehrine karışan Tohma Çayı ve Ceyhan nehrine karışan Akdere (Hurman) Çay’ı ilçenin en önemli akarsularıdır. Gökpınar, Aygır ve Uyuzpınar gölleri de ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Etrafı dağlarla çevrili vadi şehir Gürün’de her ne kadar karasal iklim hakim olsa da Sivas genelinde mikro klime iklim özelliklerini göstermektedir. İlçede, arazi genel olarak çıplak bir görünümdedir. Susuzluğa dayanabilen keven, sığırkuyruğu, çoban döşeği, kekik, solucan çiçeği, kep ışkını (dağ muzu), yavşan ve kangal adı verilen bazı dikenli bitkiler yetişmektedir. Akarsu boylarında ise kavak, söğüt ve meyve ağaçları görülür. Gürün ilçesi ve köyleri bir zamanlar ormanlarla kaplı iken bugün bazı köylerde, küçük gruplar halinde ardıç, alıç, meşe ve çam ağaçlarına rastlanmaktadır. Günümüzden 345 milyon yıl önce yaşanan birinci zaman (paleozoik)da deniz, 65 milyon yıl önce yaşanan 3. zaman (neozoik)da göller altında olan ilçe bugünkü coğrafi durumunu 2 milyon yıl önce (kuaterner) kavuşmuştur.
Kaynak : http://www.gurun.gov.tr