Van’ın kuzeydoğusunda Van Ovası’nda bulunan bu yerleşime günümüzde Toprakkale denilmektedir. Urartu Kralı II. Rusa (İ.Ö 685-645) tarafından kurulduğu için Rusahinili adı verilmiştir. Urartu Krallığı’nın ikinci başkenti olan Toprakkale, Van Ovası’nın kuzeydoğusundaki Zımzım Dağı kayalıklarındadır. Urartu Kralı II. Rusa tarafından kurulduğundan kaleye Rusahinili (Rusa’nın kurduğu kent) adı verilmiştir.
Urartu kralı İşpuini’nin ikinci ve daha önemli bir eseri, Van’da, Toprakkale’nin de inşa edildiği Zimzim Dağı’nın göle bakan eteklerindeki bir kaya nişi içinde yer alan ve Meherkapı Yazıtı olarak adlandırılan yazıttır. Bu anıt halk arasında “Kör Kapı”, “Hazine Kapısı” veya “Yalancı Kapı” olarak da adlandırılmaktadır. Yazıt 4 metre yüksekliğinde, 2.70 metre genişliğindedir. Niş içindeki yazıt iki kez tekrarlanmıştır. Yazıtta, Urartu panteonunda kutsanan 79 tanrı ve tanrıçanın adı ve bu tanrı ve tanrıçalar için kurban edilecek hayvanların türleri ile sayıları verilmiştir.
TOPRAKKALE KAZILARI
İngiliz arkeolog A. H. Layard, 1849’da yardımcısı H. Rassam’la birlikte Van Kalesi, Toprakkale ve Meherkapı’da incelemelerde bulunmuştur. Aynı zamanda bir diplomat da olan Layard, 1877-1880 yıllarında İstanbul’da İngiliz elçisidir. Vanlı bir antikacı olan Sedrak Devgants, 1877 yılında H. Layard’a bir Urartu tahtına ait parçalar getirmiştir. Bu türden malzemeler Toprakkale Haldi tapınağı çevresinde ele geçmiştir. Bu alandaki yağma kazıları 1880’de British Museum adına H. Rassam’ın yaptığı kazılarla devam etmiş ve aynı tahta ait başka parçalar da ortaya çıkarılmıştır. Yine aynı alanda 1898-1899 yıllarında C. F. Lehmann ve W. Belck Berlin Müzesi adına tapınak ve çevresinde tarihi eser yağmasına yönelik kazıları sürdürmüşlerdir. Bu alan daha sonra defineciler tarafından yağmalanmaya devam etmiştir. 1912 yılında I. A. Orbelli, Toprakkale’de Rus Arkeoloji Cemiyeti adına araştırma ve kazılar yürütmüştür. 1916 yılında ise yine aynı cemiyetten N. J. Marr Toprakkale’de kazılar yapmıştır.
Tüm bu kazılarda ele geçen eserler, günümüzde Londra’da Kraliyet Müzesi (British Museum), Paris’te Louvre Müzesi ve Sen Petersburg’da Ermitaj Müzesi ile Almanya ve A.B.D.’de çeşitli müzelere dağılmıştır.
Kaynak: Urartu Tarihi ve Kültürü Mirjo SALVİNİ Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2006 / Urartu Doğu Değişim Kemalettin Köroğlu - Erkan Konyar Yapı Kredi Yayınları